Gorzyce

Gorzyce to wieś położona jest na północnych krańcach Kotliny Sandomierskiej, otoczona wodami Wisły
i Łęgu. Mimo że są obszarem wiejskim, mają charakter wiejsko-miejski. Część wiejska ma zabudowę jednorodzinną, natomiast na osiedlu dominuje zabudowa wielorodzinna.

Od 1972 roku w Gorzycach ulokowana jest siedzibą władz gminnych. Józef Rawski w swojej pracy „Gorzyce – Strażnice graniczne pierwszych Piastów” analizując pochodzenie nazwy „Gorzyce” w stosunku do różnych osad o tej nazwie, wyprowadził pochodzenie miejscowości w powiecie sandomierskim od słowa „góra”, czyli osady położenie na jakimś wyraźnym wzniesieniu. Ale znaczenie tej „góry” było szczególne, gdyż miała „gorzeć”, to znaczy poprzez rozpalanie ognia ostrzegać okoliczne siedziby przed nadchodzącym zagrożeniem. Gorzyce, położone na nadwiślańskim wzniesieniu, nazywanym Pączkiem, o ewentualnym niebezpieczeństwie informowały Sandomierz, ważny gród na dawnym szlaku prowadzącym przez Wisłę wzdłuż Sanu
w kierunku na Ruś.

Pierwsze wzmianki dotyczące wsi pochodzą z XI wieku. Istniał już wtedy na Górce Plebańskiej kościół, mający za patrona św. Wita. Parafia gorzycka powstała w pierwszej połowie XII wieku, kiedy panował Henryk Sandomierski. Przez kolejne wieki wieś należała do monarchy. Podobnie, jak i inne miejscowości z tego terenu, także i Gorzyce podczas wielu kampanii wojennych lub klęsk przyrodniczych ponosiły straty ludzkie i materialne, po których za każdym razem podnosiły się i rozwijały.

W XVII i XVIII w okolicach Gorzyc pojawiali się różni monarchowie. W czasie „potopu” szwedzkiego stacjonował tutaj król szwedzki Karol Gustaw. Na początku XVIII wieku, August II Mocny na tym terenie zwołał szlachtę do obrony przeciwko Szwecji. W 1702 roku zebrali się tutaj przedstawiciele z Małopolski, by po rozmowach stanąć po stronie polskiego króla. Jednak dziesięć lat później, niemal w tym samym miejscu, wojsko „zawiązało związek przeciwko Sasom”, co było efektem sprzeciwu wobec postępowania wojsk saskich.

Po pierwszym rozbiorze Polskie w 1772 roku, tereny te, z krótkimi przerwami, aż do odzyskania przez Polskę niepodległości
w 1918 roku, stały się częścią monarchii austriackiej.

W czerwcu 1819 roku, na polach Gorzyc i Wrzaw rozegrana została słynna bitwa wojsk Księstwa Warszawskiego z oddziałami austriackimi, upamiętniona postawionym w 1879 roku obeliskiem.

Pierwsza szkoła w Gorzycach, działająca przy parafii rozpoczęła swoją działalność w 1851 roku. Drewniany budynek uległ zniszczeniu, dlatego tez podjęto decyzje o budowie nowej, w której miejscowe dzieci rozpoczęły naukę w roku 1882. Kolejny gmach szkolny oddano do użytku w 1964 roku, zaś od roku szkolnego 1986/1987 uruchomiona została druga szkoła podstawowa, umiejscowiona na osiedlu. Warto pamiętać, że na terenie Gorzyc znajduje się także Zespół Szkół (dawniej
w nazwie był jeszcze człon Technicznych), przy którym od roku 2001 działa Centrum Kształcenia Praktycznego.

W 1872 roku, za sprawą ówczesnego wójta, Adama Grzywacza, założona została w Gorzycach straż ogniowa, która mając wtedy bardzo słabe wyposażenie, nie mogła skutecznie walczyć z wielkimi pożarami.

W czasie I wojny Światowej przechodzący kilkakrotnie front rosyjsko-austriacki przyniósł liczne straty i zniszczenia.

W okresie międzywojennym w Gorzycach rozwijało się życie kulturalne, gospodarcze i obywatelskie. Przeprowadzono linię wysokiego napięcia, rurociąg gazowy. W ramach tworzenia i rozwoju Centralnego Okręgu Przemysłowego, firma Warszawska odlewnia Metali Półszlachetnych Erazma Mieszczańskiego i Tadeusza Jaroszewskiego zakupiła grunt, w ciągu roku wybudowała obiekty przemysłowe i w 1938 roku uruchomiona została odlewnia materiałów kolorowych, a w roku następnym odlewnia żeliwa, kuźnia i zakład mechaniczny. Po II wojnie światowej fabrykę przekształcono w wytwórnię sprzętu komunikacyjnego – WSK Gorzyce, a w 2001 roku w firmę Federal Mogul.

W 1944 roku, podczas wycofywania się wojsk niemieckich, uderzony pociskiem spalony został drewniany kościół parafialny. Prace nad budową nowej, już murowanej świątyni rozpoczęły się w 1947 roku, a jej poświęcenie miało miejsce 29 czerwca 1950 roku. W latach 90. rozpoczęły się trwające kilka lat prace nad rozbudową kościoła.

Od 1972 roku Gorzyce są siedzibą władz gminnych. Do 1975 roku w województwie rzeszowskim, następnie do końca 1998
w województwie tarnobrzeskim, a obecnie w województwie podkarpackim.

W latach 80. i 90. nastąpiła rozbudowa osiedla mieszkaniowego. Od grudnia 1990 roku działa Gminny Ośrodek Kultury, skupiający Domu Kultury w Gorzycach, Wrzawach i Sokolnikach oraz Gminną Bibliotekę Publiczną wraz ze swoimi filiami
w Trześni, Sokolnikach i Wrzawach.

Czy wiesz że:

  • Henryk Sienkiewicz w Potopie zamieścił wątek związany z Gorzycami.
    „…Obóz był bardzo obszerny, obejmował cały trójkąt, utworzony przez San i Wisłę. U wierzchołka trójkąta leżał Pniew,
    u podstawy Tarnobrzeg z jednej strony, Rozwadów zaś
    z drugiej. Oczywiście całej rozległości niepodobna było wzrokiem ogarnąć; jednak, jak okiem sięgnął, widać było szańce, okopy, roboty ziemne i faszynowe, na nich działa i ludzi.
    W samym środku okolicy w Gorzycach była kwatera królewska, tam też stały
    główne siły armii…”
  • U podnóża Góry Plebańskiej płynie fragment starorzecza Sanu – potok Sanna. San na przełomie XVII i XVIII wieku zmienił swoje koryto i ujście.
  • Przy zakładach WSK Gorzyce stał wybudowany w latach 70-tych, ośmiokondygnacyjny biurowiec, rozebrany w 2010 roku.
  • ZKS Tłoki Gorzyce w sezonach od 2000/2001 do 2003/2004 spędził w II lidze.

Na podstawie:
Benedykt Budziło, Krzysztof Budziło, Gorzyce dawniej i dziś, Gorzyce 2006.
Bożena Grobelska, Beata Wolak, Krzyże, kapliczki przydrożne w gminie Gorzyce, Gorzyce 2011
Józef Rawski, Piastowskie dzieje Puszczy sandomierskiej, Gorzyce – Strażnice graniczne pierwszych Piastów, Tarnobrzeg