Trześń

Położona na terenie gminy Gorzyce Trześń była wymieniana już przez Jana Długosza w „Księdze majątków Diecezji Krakowskiej”.

Swoją nazwę zawdzięcza drzewom trześni, czyli czereśni, które w tym miejscu miały obficie występować. Osada Wersję tę potwierdzili autorzy XIX- wiecznego „Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”, w którym zanotowali pierwotne nazwy „Czeresznia”, „Czereśnia” i „Trzesznia”. W ten sam sposób (Trzesznia) nazwana została przepływająca tutaj rzeczka (potok) Trześniówka. Osada wymieniana jest w spisie kościołów należących do archidiakonatu sandomierskiego z 1319 roku pod nazwą „Trzciń”. Natomiast w późniejszych dokumentach można też spotkać się z nazwą „Trześnia”.

Wspólnota parafialna została erygowana w latach 1302- 1325, więc oczywiście sama wioska musiała istnieć dużo wcześniej.

W drugiej połowie XIV wieku Trześń nabył Rafał z Tarnowa. W ten sposób aż do 1944 roku miejsce to nierozerwalnie związane było z rodem Leliwitów Tarnowskich.

Zanim w Trześni został wybudowany pierwszą świątynię, mieszkańcy osady należeli początkowo do kościoła parafialnego św. Mikołaja w Sandomierzu, potem zaś do tamtejszego kościoła pod wezwaniem św. Piotra.

Pierwszy kościół w Trześni został najprawdopodobniej wybudowany jako wotum dziękczynne za uratowanie miejscowości
w czasie jednego z najazdów barbarzyńskich. Świątynia jako patrona otrzymała św. Mikołaja Biskupa. Ostatni drewniany kościół, którego wizerunku nie znamy, a jedynie opis w „Kronice Dyecezyi Przemyskiej” z 1901 roku, wybudowany został przez ks. Michała Kotłowskiego na tzw. prastarym kościelisku w pobliżu Trześniówki, której wody w czasie wylewów często podtapiały budowlę.

W trakcie prac regulujących koryto rzeki w drugiej połowie XIX wieku usypano wały i okazało się, że kościół znalazł się między wałami, przy rzece. Dlatego tez ówczesny proboszcz, ks. Jan Gargaszyński rozpoczął działania mające na celu budowę nowego, murowanego kościoła w innej, bezpiecznej lokalizacji. Ostatecznie nowa świątynia, na podstawie planów Jana Sasa – Zubrzyckiego, została wybudowana w latach 1891-1894. W kolejnych latach następowało stopniowe wykańczanie i wyposażanie świątyni, którą uroczyście konsekrował biskup sufragan przemyski, ks. Karol Józef Fiszer. W przeciwieństwie do kościołów
w Gorzycach i Wrzawach, trześniowska budowla przetrwała okres II wojny światowej, pomimo niemieckich planów wysadzenia w powietrze.

W 1809 roku, w czasie wojny polsko-austriackiej, w dworku Tarnowskich, który przez krótki okres był kwaterą główną sztabu generalnego Wojsk Księstwa Warszawskiego, stacjonował między innymi książę Józef Poniatowski. W tym samym budynku
w czasie II wojny światowej mieszkał komendant posterunku w Trześni, pochodzący ze Śląska Alfred „Alscher”, były oficer wojska polskiego, który po wkroczeniu armii niemieckiej został volksdeutschem. W czasie pobytu tutaj zyskał jak najgorszą opinię brutala i mordercy.

W latach 70. XIX wieku powstała dworska straż pożarna, która czuwała nad mieniem dziedzica. Według zapisów kronikarskich członkowie tej straży zainicjowali budowę kapliczki z figurą św. Floriana, poświęconej pierwszej straży w Trześni założonej w 1875 roku. Jednak większość zachowanych źródeł podaje, że trześniowska straż ogniowa miała powstać po 1896 roku. W 1910 roku wybudowana została prowizoryczna remiza.

W l856 roku na terenie wsi, w drewnianym domu, powstała szkoła zimowa, w której pierwszym nauczycielem był miejscowy organista. W kolejnych latach rozwijano ją, uzupełniano kolejne oddziały. W 1910 roku wybudowano szkołę z mieszkaniem dla nauczyciela. Obecny budynek szkolny, tzw. tysiąclatka została, powstawała w latach 1959- 1961.

Podobnie, ja i inne miejscowości, także i Trześń w czasie obu światowych konfliktów w XX wieku narażony był na liczne przemarsze obcych wojsk, zniszczenia, straty w ludziach, żywym inwentarzu i dobytku.

Od 1934 do końca 1972 roku Trześń była siedzibą zbiorczej gminy. Pamiątką po tym okresie jest, niestety niszczejący obecnie, murowany gmach władz gminnych.

W 2001 i 2010 roku mieszkańcy Trześni przeżywali tragedię wielkiej powodzi, która zalała całą miejscowość.

Czy wiesz, że:

  • W 1809 roku, w czasie kiedy dworek Tarnowskich był główną siedzibą wojska polskiego, stacjonował tutaj przyszły autor „Zemsty” i „Ślubów panieńskich, Aleksander hrabia Fredro, który od księcia Józefa Poniatowskiego otrzymał nominację na podporucznika.
  • W ścianie kościoła pod wezwaniem Świętej Rodziny do dziś tkwi pocisk, który trafił tam podczas bombardowania w 1944 roku.
  • Do dzisiaj pozostały resztki parku oraz dawnych zabudowań dworskich hrabiów Tarnowskich.
  • Będąc w kościele, warto zwrócić uwagę na liczne polichromie, które zdobią kościół w Trześni. Wśród malowideł wykonanych na ścianach świątyni – jest jedna znacząca, przedstawiająca aniołów stróżów chroniących osoby stojące przy brzegu Trześniówki. Lokalna legenda głosi, że Trześniowskie Anioły mają w opiece tych, którzy im zawierzą. „Anioły od zawsze towarzyszą ludziom. Choć niewidzialne, niesłyszalne są przy każdym z nas. Tutejsi mieszkańcy wierzą w swoje anioły, w ich ochronną moc, a dawne opowieści i obecne świadectwa każą ufać i prosić o pomoc Aniołów Stróżów. Hołd anielskim zastępom oddają polichromie trześniowskiego kościoła. Według wierzeń każdy, kto odczuł anielską dłoń winien wejść do świątyni i zawierzyć się opiece Posłańców Boga”.
  • Opowieść o rodzinie Kochowskich i towarzyszącym im aniołach spisała w książce pt. Trześniowskie Anioły” Dorota Kozioł.

Na podstawie:
Benedykt Budziło, dziej szkolnictwa na terenie gminy Gorzyce, Gorzyce 1999.
Benedykt Budziło, Ochotnicza Straż Pożarna w Trześni w 125 rocznice powstania, Trześń 2000.
Piotr Duma, Tarnobrzeskie Ślady, tom 2, Tarnobrzeg 2018.
Roman Kochowski, Kościoły w Gminie Gorzyce. Temu, co niebo i ziemie zbudował. Trześń, Gorzyce 2018.
Lucyna Łysiak- Kosowska, Parafia Trześń i okolice podczas wojen światowych, Gorzyce 2008.